Joan den otsailaren 11n aurkeztu zen Gipuzkoako SOS Arrazakeriako Etxeko Langileentzako Lan Aholkularitzako Zerbitzuaren txostena, Errenteriako alkate Aizpea Otaegik eta Kultura Aniztasuneko zinegotzi Itsaso Cruzek ere aurkezpen ekitaldian parte hartu zuten.
Aholkularitza Zerbitzua 2016an jarri zen martxan Errenterian. Atzerritar jatorriko emakumeek sektorean duten presentzia handiak, beren lan-baldintzen muturreko prekarietateak eta etxeko langileentzako lan-laguntzarako zerbitzu espezifikorik ez izateak zeregin horretan parte hartzera bultzatu zuten SOS Arrazakeria.
Zerbitzu hori eskuratu duten emakume langileen kopuruak gora egin du, eta azken lau urteetan egonkortu egin da, urtean 230 erabiltzaile inguru izan baitituzte, Gipuzkoako 36 herritatik etorritakoak. Hala ere, artatutako emakume langileen % 77 Irun-Lasarte ardatzean bizi da.
1.ARTATUTAKOEN PROFILA
12 gizon izan ezik, artatutako gainerako pertsonak emakumeak dira, ia guztiak jatorri atzerritarreko etxeko langileak, nahiz eta gora egiten ari den bereziki prekarizatuta dauden beste sektore batzuetan lan egiten duten migratzaileen eskaria, hala nola ostalaritzan. Administrazio-egoerari dagokionez, % 25 egoera irregularrean zegoen, % 22k nazionalitate bikoitza zuen eta % 53k bizileku- eta lan-baimena zuen. Azpimarratu beharreko elementuetako bat da langile askok beste sektore batzuetan enplegu kualifikatuak lortzeko aukera eman beharko lieketela, baina beren tituluak homologatzeko zailtasunek, baina, batez ere, instalatzeko berehalako diru-sarrerak izateko beharrak, enplegu prekarioak onartzera behartzen ditu.
Artatutako emakume langile gehienak ( % 55) barnekoak dira, egoera prekarioenetan daudelako, eta emakumezko langileen % 90 baino gehiago atzerritarrak direlako. Beste % 37 kanpoko langileak dira, eta kasuen % 15 etxeko lanetik kanpoko sektoreetakoak, etxeko laguntzako edo ostalaritzako langileak.
2.LANGILEEN LAN-BALDINTZAK
Espainiako Administrazioak azken urteetan onartu dituen lege-aldaketak gorabehera, datuek adierazten digute emakume langileen lan-egoera, batez ere barnetegiena, ez dela funtsean aldatu. Ikusiko dugunez, ohikoak dira, oraindik ere, baimendutakoa baino askoz ere lanaldi handiagoak; horietan, ez dira errespetatzen ezarritako gutxieneko atsedenaldiak, eta lan egindako ordu guztiak ez dira ordaintzen. Horren ondorioz, emakume langileen artean higadura fisiko eta emozional oso handia dago, ez da behar bezala tratatzen, eta, epe luzera, gaixotasun kronikoak eragiten ditu, gaixotasun profesional gisa ezagutzen ez direnak.
2.1 Lanaldia
Horren adibide da barneko langileek egiten duten lanaldia. Ikus daitekeenez, % 52k 60 orduko maximoa gainditzen du astean, eta % 32k 70 ordu baino gehiagoko eguneko lanaldia astean. Guztiei, gutxienez, 6 gau gehitu beharko litzaizkieke.
2.2 Soldatak
Barneko langileen soldatak ere ez dira egindako orduetara egokitzen. Urtez urte, gure bulegoetatik igaro diren langileen batez besteko lanaldiaren eta jasotako batez besteko soldataren arteko kalkulu konparatiboa egiten dugu. Emaitza oso antzekoa da. Kanpoko langileek beren lanaldiarekin bat datorren batez besteko soldata jasotzen duten bitartean (betiere LGSaren arabera), barneko langileek kobratzen dutena baino ordu askoz gehiago lan egiten dute. Gure datuen arabera, haien soldata ezarritako gutxienekoa baino % 32 txikiagoa izan da, eta horri gehitu behar zaio guztiek gaua doan igarotzen dutela.
2.3 Jai-egunak eta oporrak
Langile askok, batez ere egoera irregularrean daudenek, ez dituzte oporrak edo lan-egutegian adierazitako jaiegunak hartzen. Jaiegunen kasuan ere, oso ohikoa da 24 ordukoak ez izatea, 12 ordukoak baizik, emakumezko langileek gaua berriro eman behar baitute. Kanpoko langileen kasuan, % 17k ez du jaiegunak izateko eskubidea aitortuta, eta % 22k oporrak hartzekoa. Barneko langileen kasuan ehunekoa handiagoa da, % 41 eta % 28, hurrenez hurren.
3.JARRITAKO DEMANDEN AZTERKETA
Lan-arloko auzia tresna garrantzitsua da, ez bakarrik emakume langileek soldata-zorrengatiko edo kaleratzeengatiko konpentsazio ekonomikoak eska ditzaten, baita langile gisa dituzten eskubideei buruzko kontzientzia sortzeko eta eskubide horiek defendatzearen garrantziaz jabetzeko ere. Lan-eskaerak emakume langileek egiten dituzte beti, Gipuzkoako SOS Arrazakeriaren aholkularitzarekin eta laguntzarekin.
3.1 Langile eskatzaileen profila
3.2 Eskaeren emaitza
Gure lan-aholkularitzako zerbitzuak Gipuzkoako lan-eskari askotan esku hartzen du. Horien emaitzak arrakasta handia du, eta, ondorioz, emakumezko langileek konfiantza handiagoa dute beren gaitasunetan eta aldarrikapen-jardueraren eraginkortasunean. 2024an egindako erreklamazioen % 66 ebatzita geratu dira, eta % 28 ebazteke geratu dira. Nabarmendu behar da auzien zati handi bat alderdien arteko negoziazioaren eta akordioaren bidetik konpontzen dela:
• % 36 kontziliazioaren hasierako fasean itxi ziren SMACen.
• % 23 judizioz kanpoko akordioen bidez ebatzi ziren.
• Kasuen % 21ean, enplegu-emaileak onartu zuen erreklamatutakoa ordaintzea informazio-orri bat jaso ondoren.
• Kasuen % 18an, epaiketa egin aurretik egoitza judizialean adostutako akordio bat lortu zen.
• Kasuen % 2an baino ez zen epaiketarik egin.
Erreklamazioetan, zatirik handiena lan egindako eta ordaindu gabeko orduei dagokie, eta, ondoren, bidegabeko kaleratzeengatiko kalte-ordainei. Azpimarratu behar da erreklamazio gehienak alderdien arteko akordio bidez konpontzen direla, eta oso gutxi dira, % 2, epaiketa batean ebazten direnak.
Ekitaldi honetan, handitu egin ditugu oinarrizko eskubideak urratzeagatiko kalte-ordainen eskaerak; izan ere, diru-kopuruak erreklamatzeaz edo bidegabeko kaleratzeengatik ez ezik, kasu batzuetan errepresalia gisa kaleratzen da langile bat bere eskubideak erreklamatzeagatik (ukigabetasun-printzipioa) edo etengabeko tratu txarrak jasaten ditu.
4. ONDORIOAK
Errenteriako Udalaren laguntzarekin SOS Arrazakeriak eskaintzen duen Etxeko Langileentzako Lan Aholkularitza Zerbitzua finkatuta dago, eta langileek asko baloratzen dute. Zerbitzu erabilgarri eta gertukotzat jotzen da, eta horren froga da, dibulgazio-kanpaina espezifikorik egin gabe, aho-belarri komunikazio soilarekin dagoeneko erreferentzia dela probintzia osorako. Gaur egun, Errenteriaz gain, aholkularitza zerbitzua ematen dugu astero Donostiako Emakumeen Etxean eta hamabostean behin Tolosako ANDRAGORAn.
Txosten honetan agertzen diren datuek berresten dute etxeko lanak lan-eremu prekarioa izaten jarraitzen duela, balioa galtzen duela eta lan-agintarien fiskalizazioa alde batera uzten duela. Urtez urte errepikatzen dugu, funtsezko aldaketarik sumatu gabe. Eta hori, legegintza-arloan azken urteetan egin diren aurrerapenak gorabehera, nahiko etsigarria da. Administrazioen benetako borondaterik gabe, legeak betetzen direla ziurtatzeko tresnak martxan jartzeko, tresna horiek paper bustian geratzen dira, eta Eguzkiari topa egiten diote. Etxeak, lan-eremuak ere badirenean, leku opakuak eta zigorgabetasuna nagusi diren espazioak dira oraindik ere.
Susmoa dugu mendekotasun-politikak diseinatzeko eta ezartzeko ardura duten estatu- eta foruadministrazioek ez dutela presa handirik gai hori konpontzeko. Eta gure mesfidantza da, izan ere, hori eginez gero, bideratzen dutena baino askoz diru gehiago inbertitu beharko lukete benetako zaintza-beharrak betetzeko. Etxeko langileek lan-baldintza duinak izan ditzaten eta mendeko pertsonek kalitatezko zaintza izan dezaten. Ikusi dugunez, barneko etxeko langile batek, batez beste, behar baino 718,56 €gutxiago kobratzen badu hilean, eta egoera horretan dauden langileen kopuruarekin biderkatzen badugu (Gipuzkoan 12.000 etxeko langile inguru daude, horietako asko barrukoak), langile horiek, atzerritar jatorrikoak gehienak, beren lanarekin eta
sakrifizioarekin mendekotasun-sistemari zer ekarpen egiten dioten ikusiko dugu. Eta hori beste faktore batzuk kontuan hartu gabe, hala nola gaua pasatzeak dakarren gaueko lana edo oporren edo jaiegunen ehuneko handi batean errekonozimendurik ez izatea.
Egoera horrek gatazka handia eragin beharko luke sektorean, baina errealitatean guztiz kontrakoa da. Emakume langileek isolamendua jasaten dute etxeetan, informaziorik ez dute, atzerritarrei buruzko lege baten mende daude, eta, horren ondorioz, esplotazioko lan-baldintzak onartu behar dituzte erregularizatu ahal izateko. Horrek guztiak oztopo gehigarriak sortzen ditu, eta, Lan eta Gizarte Segurantzako Atezaintzaren datuen arabera, etxeko langileen % 1ek soilik jartzen du lan-eskaera Gipuzkoan.
Beraz, egoera horri berehala helduko dion politika publiko irmoa behar da. Ez da onargarria milaka langilek beren eskubideak denen aurrean urratuta ikustea, erremediorik gabe. Eta hori legeak betearaztean datza, lehenik eta behin, eta hori bere erantzukizun esklusiboa da. Ezinbestekoa da, halaber, enplegatzaileak eta haien familiak langileen eskubideak errespetatzeko betebeharraz sentsibilizatzea. Enplegatzaile horietako asko lanaldia zer den ondo dakiten langileak dira edo izan dira, bai eta ondoren langileei ukatzen dizkieten jaiegunak edo oporrak hartzeko eskubidea ere. Emakume langile askok tratu txarren egoerak ere salatzen dituzte, ondorio fisiko eta psikiko larriak uzten dizkietenak.